Stereotype denken belemmert de ontwikkeling van voetballende meiden

Een stereotype is een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid. Het is vaak een vooroordeel of negatief denkbeeld en wordt vaak gebruikt als rechtvaardiging van bepaalde discriminerende acties. Stereotypering van jeugdvoetballers in relatie tot gender speelt een belangrijke rol in de kansen die jeugdspelers krijgen in de ontplooiing van hun voetbalontwikkeling. Stereotypering kan direct en indirect negatieve gevolgen hebben voor jeugdvoetballers.

Voetbal wordt van oudsher gezien als mannensport waarbij mannelijke waarden belangrijk zijn. Mannen worden geacht om assertief en hard te zijn, terwijl vrouwen zich bescheiden en teder dienen op te stellen. Later in dit artikel komen we terug op dergelijk denkbeelden. 

Een kleine, soms nietszeggende, opmerking kan al grote gevolgen hebben voor de doelgroep die gestereotypeerd wordt

In het bekende werk uit 1995 onderzochten onderzoekers Steele en Anderson voor het eerst het effect van de zogenaamde stereotype threat. De stereotype threat betekent zoveel als het risico om een negatief stereotype verwachting behorend bij jouw groep te bevestigen. De druk die erbij komt kijken om af te wijken van het stereotype gaat gepaard met een verslechterde prestatie. Zo bestaat de kans dat een meisje koste wat kost wil bewijzen dat ze tóch een bepaalde voetbalactie kan, terwijl wordt verondersteld van niet. Het fenomeen is inmiddels in veel domeinen bewezen en zo ook in het voetbal.

Verschillende onderzoeken laten zien dat een kleine, soms nietszeggende, opmerking al grote gevolgen kan hebben voor de doelgroep die gestereotypeerd wordt. Een aantal oorzaken ligt hieraan waarschijnlijk ten grondslag. Zo kan de stereotypering leiden tot een verhoging van stress, wat de prestatie zal doen afnemen. Tevens kan de stereotypering juist leiden tot een te grote mate van focus op de uitvoering van de taak waardoor de prestatie afneemt. Een laatste mogelijke verklaring ligt misschien juist wel in het feit dat men vanwege de stereotypering gaat overcompenseren in inzet waardoor de kwaliteit van de prestatie zal afnemen.

‘Stoer’ en ‘hard’ zijn worden vaak als belangrijke eigenschappen gezien en dit houdt het beeld van jongens die per definitie beter zijn in stand

Ten grondslag aan dergelijke stereotypering ligt het gescheiden voetballen van jongens en meiden op jonge leeftijd. Een onderzoek binnen een jongens en meidenteam in Zweden laat dit zien. De studie uit 2011 heeft specifiek gekeken naar de denkbeelden bij zowel jongens als meiden over de ander in twee voetbalteams die gescheiden van elkaar speelden. Opvallend was dat de kinderen vooral weinig overeenkomsten zagen tussen elkaar en de vele verschillen juist benadrukt werden. De benadrukte verschillen waren daarbij vooral gericht op hoe jongens en meiden zich in sociale zin gedragen – “jongens zijn stoer, meiden zijn lief” - en niet eens zozeer op fysieke verschillen tussen jongens en meiden. Daarbij wordt het ‘stoer’ en ‘hard’ zijn vaak als belangrijke eigenschappen gezien in het voetbal en dit houdt het beeld van jongens die per definitie beter zijn in voetbal in stand. Bij beide doelgroepen, zo blijkt.

Gendered socialization among girls and boys in children’s football teams Lees hier de studie van Inger Eliasson binnen het Zweedse jeugdvoetbal.

De context van het gescheiden voetballen helpt daarbij niet. Ondanks dat zowel jongens als meiden aangaven makkelijker vrienden te kunnen maken met iemand van hetzelfde gender, lijkt het gebaseerd op aanname over genderrelaties die kinderen overnemen uit de cultuur en samenleving zoals ze die ervaren in de maatschappij. Het is dus bij de stereotypering van genderrollen niet meer van belang wat jongens en meiden eigenlijk daadwerkelijk doen, maar dat wat ze doen per definitie anders is omdat het nu eenmaal een jongen of meisje is.

Gender(on)gelijkheid in de praktijk

Met verschillende initiatieven wil de KNVB de speler – en in dit geval de jeugdspeler – centraal stellen. Dit staat ook beschreven in het Strategisch Plan 2018-2022. Het leidt er uiteindelijk toe dat ieder kind plezier en ontwikkeling ervaart in het voetballen. De ervaringen die jeugdspelers opdoen tijdens het voetballen zijn voor een groot deel afhankelijk van zogenaamde socialisatie. Je komt als jeugdspeler in aanraking met vanzelfsprekende gewoontes en omgangsvormen in het voetbal en van de voetbalvereniging. Socialisatie is de geldende norm, kinderen nemen deze norm vaak deels en onbewust over. Bijvoorbeeld door in gedrag en denkwijze te doen wat ouders en andere beïnvloeders in hun omgeving ook doen.

Wetenschapper: ‘Het gaat om het individu, niet om het geslacht’ Hoogleraar Belle Derks merkt dat er in het voetballandschap veel keuzes worden gemaakt op basis van geslacht en niet op basis van individuele kwaliteit. Ze belicht de nadelen van stereotypering, maar ziet ook ontwikkeling.

Genderstereotype denken

Het overnemen van gedrag en denkwijze is een vorm van veiligheid. Het kan kinderen een gevoel geven dat zij ‘erbij horen’. Het gevoel van veiligheid kunnen zij ervaren als iets positiefs. Als dit zorgt voor uitsluiting of genderongelijkheid, kan deze ervaring ook negatief zijn. Gender refereert aan de sociaal-culturele aspecten van het man- of vrouw-zijn. Aspecten die bepalend zijn voor gedrag en identiteit. Gender gaat om expressie, maar ook om verwachtingen: hoe gedraag je je als jongen of meisje en wordt er verwacht dat je je gedraagt. Gender is dus iets anders dan geslacht, waarmee het wel vaak wordt geassocieerd.

Gedrag en denken met betrekking tot gender en gender(on)gelijkheid wordt overgenomen. Zo ontstaat genderstereotype denken. Dit kan een belemmering vormen voor de ontwikkeling van meiden en vrouwen die voetballen. Socialisatie is daarmee een effect dat sport heeft op de maatschappij. Dit wordt bevestigd door het werk van Michael Messner, professor Sociologie en Gender Studies verbonden aan de University of Southern California. Hij duidde sport – en dus ook voetbal – aan als een plek waar gender zich uit in het gegeven dat positief uitpakt voor mannen en negatief werkt voor vrouwen.

Michael Messner, professor Sociologie en Gender Studies Bekijk hier meer onderzoeken van Michael Messner, professor Sociologie en Gender Studies, die verbonden is aan de University of Southern California.

Er ontstaat een bepaalde omgangsvorm van hoe iemand zich zou moeten gedragen wanneer competitiviteit en masculiniteit de overhand hebben. Bij masculiniteit zijn duidelijke kaders geschetst waarin mannen en vrouwen zich, in dit geval binnen het voetbal, zouden moeten bewegen. Zoals eerder geschreven worden mannen geacht om assertief en hard te zijn, terwijl vrouwen zich bescheiden en teder dienen op te stellen. Dergelijke denkbeelden en ideeën over sport zorgen uiteindelijk voor genderongelijkheid. Het denkbeeld is namelijk gebaseerd op de aanname dat álle mannen en vrouwen per definitie van elkaar verschillen. Daarmee wordt voorbijgegaan aan het unieke karakter van jeugdspelers. De vrouwen in onderstaande video roepen op om je niet te laten leiden door stereotype denkbeelden.

Genderongelijkheid vormt de basis van het scheiden van meiden en jongens in competities en teams. Dit speelt uitsluiting en ongelijke beoordeling in de hand. Iemand die over snelheid en een hard schot (mannelijke waarden) als kwaliteiten beschikt wordt veelal beter beoordeeld dan iemand die zich goed positioneert of het tempo uit de aanval van de tegenstander haalt. Terwijl beide kwaliteiten van waarde kunnen zijn in de ontwikkeling van kinderen en het behalen van resultaat.

Positief effect gemengd sporten

Dat het ook anders kan laat een aantal onderzoeken over gemengd sporten zien. Recent verscheen een speciale uitgave van het Journal Sport in Society wat in z’n geheel was toegewijd aan studies die onderzoek hebben gedaan naar de gevolgen van gemengd sporten. Een aantal van die onderzoeken wijst op een mogelijk veelbelovend effect van gemengd sporten op die negatieve genderongelijkheid. Zo blijkt gemengd sporten te zorgen voor minder seksime en een meer inclusieve omgeving. Toch zijn er ook bij gemengd sporten nog een aantal barrières aanwezig die genderongelijkheid in stand kunnen houden. In sommige gevallen gaat gemengd sporten namelijk samen met regelwijzigingen, zoals soepelere regels, lichter materiaal en een kleiner speelveld. Juist dit kan ervoor zorgen dat stereotyperingen, zo laat onderzoek zien, in stand worden gehouden.

Perceptions of Gender Modifications Uit onderzoek van Zach Wood & Alex Garn (2014) blijkt dat regels aanpassen bij gemengd sporten juist kan zorgen voor een negatieve nadruk op de bekwaamheid van vrouwen.

Stopt het stereotype denken ooit? Dat is misschien niet de belangrijkste vraag om op dit moment te beantwoorden. Wel kunnen we ervoor zorgen dat het algemene beeld over gender en genderrollen niet meer leidt tot genderongelijkheid. Gemengd voetballen is daarin een oplossing die zorgt dat jongens en meiden meer gelijk zijn, gelijke kansen krijgen, kunnen knutselen, voetballen en met poppen spelen, ongeacht hun geslacht en het vooroordeel dat hier al dan niet aan gekoppeld wordt.