Terugblik op negen KNVB-initiatieven gericht op de andere kant van het WK in Qatar

Een lachende Virgil van Dijk tijdens de training met arbeidsmigranten. - Foto: KNVB Media

Met de finale zondagavond is het WK in Qatar officieel tot een einde gekomen. Het was een WK dat niet alleen over voetbal maar ook over mensenrechten in het gastland ging. Ook met die kant van het WK is de KNVB volop bezig geweest en blijft dit het komend jaar ook. Een terugblik tot nu toe...

Vanaf dag 1 was de KNVB geen voorstander van het WK in Qatar. De KNVB heeft met mensenrechtenorganisaties, vakbonden en arbeidsmigranten gesproken om helder te krijgen wat de Nederlandse voetbalbond het beste kan doen om bij te dragen aan de duurzame verbetering van de situatie van de arbeidsmigranten in Qatar. Het advies was: de aandacht van de wereld op deze problemen vestigen en de eigen invloed gebruiken om de verbeteringen te stimuleren.

De KNVB heeft ook veelvuldig over dit onderwerp gesproken met de Nederlandse ambassade in Qatar, het organisatiecomité van het WK, FIFA en andere Europese bonden. Dit laatste heeft geresulteerd in een speciale UEFA-werkgroep voor arbeids- en mensenrechten. De KNVB en de spelers van het Nederlands elftal zijn in totaal negen initiatieven gestart om maatschappelijk bewust aan het WK in Qatar deel te nemen.

1. Shirtveiling

De KNVB heeft de shirts van het Nederlands elftal die tijdens de wedstrijden op het WK zijn gedragen online geveild. Eerder is na overleg met de spelers besloten dat de opbrengst hiervan ten goede komt aan het verbeteren van de situatie van de arbeidsmigranten in Qatar. KNVB heeft vakbond FNV gevraagd om ervoor te zorgen dat de veilingopbrengsten hiervoor worden aangewend. FNV is via hun deelneming in BWI (Building and Wood Workers’ International) al tenminste tien jaar betrokken bij de arbeidsmigranten in Qatar.

Het geld van de geveilde shirts wordt gebruikt om hun rechten te beschermen en gaat naar voorlichting, juridische hulp en persoonlijke ontwikkeling van de arbeidsmigranten. Ook sociale activiteiten ter bevordering van zowel fysiek als mentaal welbevinden (zoals voetbal) worden uit de opbrengsten gefinancierd. Uiteindelijk is met de online veiling een bedrag opgehaald van 380 duizend euro.

Oranjeshirts brengen 380 duizend euro op Lees het artikel.

2. Open training met arbeidsmigranten

In Qatar vond na afloop van een openbare training van het Nederlands elftal een ontmoeting tussen de spelers en de arbeidsmigranten plaats, die uitmondde in een onderling potje voetbal. Oranje wilde hiermee op dit podium extra aandacht vragen voor de situatie van de arbeidsmigranten in Qatar. De ontmoeting werd georganiseerd door FIFA en de KNVB.

De circa twintig arbeidsmigranten hadden de ontmoeting gewonnen met een sporttoernooi, waarbij BWI meekeek of de meesten van hen aan de voetbalstadions in Qatar hadden gewerkt, wat een expliciete wens was van de spelers van het Nederlands elftal. Rondom deze ontmoeting hebben zowel de coach als meerdere selectiespelers zich uitgesproken over het belang van goede en rechtvaardige arbeidsomstandigheden.

3. ‘Due diligence’

De KNVB heeft het spelershotel en de lokale leveranciers vooraf gevraagd aan te tonen dat zij hun medewerkers volgens alle nieuwe (beschermende) wetten behandelen. Dit maakt het hanteren van deze nieuwe wetten bovendien meer gangbaar in Qatar. Recent is er een minimumloon ingevoerd, kunnen arbeidsmigranten (wel) overstappen naar andere werkgevers en wordt uitbetaling van salarissen digitaal gemonitord.

Het nakomen van de nieuwe wetten door alle werkgevers in Qatar vormt namelijk nog een punt van zorg. Voor de controles is een zeer uitvoerige checklist gebruikt die de ILO is opgesteld. De uitkomsten zijn besproken met hotelmanagement en een vertegenwoordiging van medewerkers in aanwezigheid van ILO en Nederlandse ambassade. Ook heeft de KNVB ter controle een bezoek gebracht aan de woonverblijven van de medewerkers van het St. Regis hotel. 

4. UEFA werkgroep

De KNVB heeft samen met gelijkgestemde West-Europese bonden de UEFA-werkgroep voor arbeids- en mensenrechten opgericht. De werkgroep is gesprekspartner van FIFA over zaken als een compensatiefonds voor gedupeerde arbeidsmigranten of nabestaanden, de vestiging van een (juridisch ingestoken) migrant workers centre en de rechten van LHBTI’ers in Qatar.

In verschillende gesprekken benadrukte FIFA aan de werkgroep dat in Qatar vooruitgang is geboekt en verwees hiervoor naar het laatste rapport van de ILO (International Labour Organization). FIFA heeft echter nog niet op alle onderdelen concrete toezeggingen gedaan, maar ook voor na het WK staan deze onderwerpen op de agenda.

5. OneLove

Met de OneLove-aanvoerdersband zouden zeven landenteams op het WK de boodschap vóór verbinding en tegen elke vorm van discriminatie uitdragen. Net zoals dit eerder is gedaan tijdens het EK in 2021 en de Nations League-wedstrijden van UEFA in september.

Helaas kondigde FIFA kort voor de eerste wedstrijden onverwachts een verbod met sportieve sancties (gele kaart en/of schorsing) voor de spelers aan. Er volgde in binnen- en buitenland veel steun voor OneLove. De stakeholders van de Nederlandse campagne staan nog steeds 100 procent achter de boodschap. In maart krijgt OneLove in Nederland een vervolg rondom de internationale dag tegen racisme en discriminatie.

6. Open dialoog

De KNVB heeft veel aandacht besteed aan bewustwording voor de mensenrechtensituatie in Qatar. Zo organiseerde de bond in januari 2021 een online symposium voor de commerciële partners, politiek en pers met sprekers van onder meer Amnesty International, ILO, FIFA, politieke partijen en de Zweedse voetbalbond. Samen met de Belgische bond was er voorafgaand aan de wedstrijd België – Nederland een congres over dit thema met uiteenlopende sprekers.

Afgelopen zomer heeft de KNVB het organisatiecomité van het WK uitgenodigd, zodat zij hier in gesprek konden gaan met Nederlandse fans, belangengroepen en pers. Ook was de KNVB aanwezig op tijdens diverse debatten over dit onderwerp van andere organisaties. Op individuele basis is er veel contact geweest met organisaties zoals Amnesty International, FNV, ILO en de Nederlandse ambassade in Qatar.

7. Football Supports Change

Bij de start van de WK-kwalificatiereeks droegen de spelers van het Nederlands elftal shirts met de tekst 'Football Supports Change'. België en Denemarken namen 'Football Supports Change' over. Uiteindelijk maakten 5 van de ruim 200 deelnemende landen een dergelijk statement op het veld. 'Football Supports Change' werd voor de KNVB de titel voor alle activiteiten die gericht waren om de situatie van de arbeidsmigranten te verbeteren.

8. Vrouwelijke rolmodellen

Met het WorldCoaches-programma heeft de KNVB de afgelopen jaren 75 vrouwen opgeleid tot voetbalcoaches en daarmee tot lokale vrouwelijke rolmodellen in Qatar. Via deze vrouwelijke coaches is een veelvoud aan meisjes bereikt en is een begin gemaakt van een lokale meidencompetitie. Na het WK wil de KNVB graag met de voetbalbond van Qatar samenwerken om dit project voort te zetten.

9. Mensenrechten als onderdeel WK-bid

Voetbal is een mondiale sport. Het internationale voetbal telt ruim 200 landen met soms heel verschillende normen en waarden. De KNVB ziet de mensenrechten echter als ondergrens. Daarom heeft de KNVB zich in 2014 samen met een aantal andere bonden ingezet om mensenrechten onderdeel te laten worden van de nieuwe, transparante bidprocedure van FIFA voor nieuwe WK's. Dit voorstel is twee jaar later aangenomen. 

Deze zogenaamde 'mensenrechtenparagraaf' was dus nog niet van kracht bij de toewijzing van het WK aan Qatar in 2010. Bij de toewijzing van het WK voor 2026 is deze nieuwe procedure wel gehanteerd.

Het WK in Qatar en de mensenrechten Lees alles over 'Football Supports Change'.